Salsa Cholbergiensis (Sola Kołobrzeska) w państwie księcia Zemuzila (1046 r.)


Jedno z najstarszych miast na Pomorzu Zachodnim istniało już w VIII wieku, gdzie funkcjonował gród obronny słynny na całe Pomorze (pierwotna lokalizacja na terenie dzisiejszej wsi Budzistowo). W 1000 roku książę Bolesław I Chrobry założył tu biskupstwo, właściwe terytorialnie dla całego Pomorza, którego biskupem został Reinbern, jednakże upadło ono w latach 1007–1013[5]. Później, w roku 1046 terenem tym władał niejaki Siemysł, książe Pomorzan. Roczniki altajskie zapisały jego imię (łac.) Zemuzil. Odczytuje się je jako Siemysł albo Siemomysł; sądzi się, że pierwsza wersja mogła powstać w wyniku haplologii (zaniku zgłoski om)[17]Istniały hipotezy, że (łac.) Zemuzil należy odczytywać jako Wszemysł (pogląd Aleksandra Brücknera) bądź Siemosił (pogląd Jerzego Dowiata); obecnie są one odrzucane w literaturze historycznej[18].

Zemuzil w dokumencie Henryka III

W 1040 cesarz Henryk III wystawił dla katedry w Naumburg (Saale) dokument, w którym pojawia się informacja o nadaniu jej beneficjum w ziemi Weita, które posiadał niejaki (łac.) Sememizl. Badacze identyfikują tego ostatniego z księciem pomorskim wspomnianym w dokumencie z 1046[18]. Przed 1040 Zemuzil mieszkał w Niemczech, skąd udał się na Pomorze. Data przybycia księcia na Pomorze nie jest znana. Przypuszcza się, że doszło do niego w czasie zbliżonym do terminu najazdu księcia czeskiego Brzetysława I na Śląsk i Wielkopolskę[19]. Pojawił się również domysł, jakoby był identyczny z księciem pokonanym przez księcia węgierskiego Belę I około 1043[19].

Zemuzil w relacji Roczników altajskich

24 czerwca 1046 Zemusil wziął udział w zjeździe w Merseburgu z królem niemieckim Henrykiem III, księciem czeskim Brzetysławem I i Kazimierzem I Odnowicielem. Był władcą potężnym i chrześcijańskim, gdyż był traktowany równorzędnie z innymi władcami słowiańskimi[20]. 29 czerwca tegoż roku w Miśni doszło do złagodzenia sporów pomiędzy książętami przez niemieckiego władcę[21]. Zemuzil nie poddał się wyrokowi z Miśni, gdyż już w 1047 książę wsparł najazd możnego Miecława na Mazowsze[19].
:
Mieszkańcy tego regionu usamodzielnili się politycznie zapewne
w okresie kryzysu monarchii piastowskiej, w latach 30. XI w. (HISTORIA
1972: 316 i n.). Niewiele później, w 1046 r., według relacji Roczników
Altajskich, na dwór cesarski do Merseburga przybył książę „Pomo−
rzan”, Siemysł, traktowany na równi z polskim Kazimierzem i czeskim
Brzetysławem
(...)
Gall Anonim (GALL II, 28,
39) określił go w początku XII w. mianem urbs, które pełne było bo−
gactw i dobrze umocnione (urbem opulentam divitiis munitamque presi−
diis). Obok otoczonej wałami civitas znajdowało się suburbium, które
miało obfitować w „morskie bogactwa” (marinas divicias; por też L. LE−
CIEJEWICZ 2002c). Herbord, relacjonując działalność Ottona z Bambergu
w 1125 r., pisze o kłopotach, jakie miał w Kołobrzegu misjonarz, „po−
nieważ obywatele jego prawie wszyscy zwyczajem kupieckim pożeglo−
wali dla handlu na oddalone wyspy” (cives illius pene omnes institorum
more ad exteras insulas negociandi causa navigaverant), a ci, którzy pozo−
stali w domu, oświadczyli, że pod nieobecność swoich współobywate−
li nie mogą przyjąć nowej wiary (HERBORD II, 39)
wg Podsumowanie L.Leciejewicz M.Rebkowski - Hello! Studio


Salsa Cholbergensis
Zachowało się grodzisko wyżynne, dwuczłonowe. Położone na wyniesieniu od zachodu przylegające do prawego brzegu rzeki Parsęty, od wschodu jest otoczone podmokłymi łąkami. Grodzisko jest położone na przedpolu Kołobrzegu – od południa miasta. Powstanie osady, potem grodziska przypada na okres od VIII do XIII wieku, jest przypisywane Słowianom.

Człon I (gród właściwy) kształtu owalnego, zajmuje północną część wyniosłości. Wnętrze łagodnie wypukłe, od południa ograniczone stożkowatym wzniesieniem, przylegającym bezpośrednio do krawędzi wyniesienia stromo opadającego w kierunku brzegu rzeki. Ślady wału widoczne są jedynie w północnej części obiektu. W tym rejonie, u podnóża wyniesienia, dostrzegalne są również pozostałości fosy, przerwanej przez drogę prowadzącą na grodzisko od strony północnej.
Człon II (podgrodzie południowe) zajmuje południową, przewężoną część wyniosłości, ograniczoną od południa wałem poprzecznym w postaci szerokiej fałdy terenowej biegnącej na osi wschód – zachód. Od strony zachodniej wał dochodzi do krawędzi wyniesienia, od strony wschodniej — do pasma podmokłych łąk.
Wymiary: Powierzchnia grodziska — około 4 ha. Człon I: wymiary — 150 × 250 m, powierzchnia — 2,6 ha. Człon II: wymiary — 110 × 30 m, powierzchnia — około 1,3 ha.
Znaleziono bardzo wiele przedmiotów różnego użytkowania, drewniane elementy będące usztywnieniem wału, znaleziono także monety pomagające określić wiek znalezisk. Jest to okres słowiański, VIII/IX-XIII wiek- pochodzenie osady otwartej poprzedzającej wzniesienie grodu: VIII/IX w. i 1 połowa IX wieku a sam gród: druga połowa IX – XIII wiek.

Dzieje osadnicze
Dzieje osadnictwa na terenie współczesnego Kołobrzegu sięgają okresu lechickiego. Prawdopodobnie już w VII wieku na Wyspie Solnej u wybrzeży Bałtyku istniała osada, w której potrafiono pozyskiwać sól z morza. Szybko stało się to źródłem bogactwa okolicznych mieszkańców.

Salsa Cholbergiensis
W IX wieku ok. 4 km od wybrzeża w dół rzeki Parsęty wzniesiono gród. Jego ślady do dziś można odnaleźć na przedmieściach miasta, na terenie dzisiejszego Budzistowa. Wokół grodu rozwijało się osadnictwo. Eksportowano stąd sól m.in. do Wielkopolski i na Śląsk. Sól była w owych czasach jednym z najbardziej cenionych i pożądanych bogactw; sprowadzano ją nieraz tysiącami kilometrów. Zwłaszcza latem, do przechowywania ryb, głównie śledzi. Używali jej w Kołobrzegu w dużych ilościach głównie rybacy. Sprzedawano ją również przybywającym z różnych stron kupcom. Kołobrzeg był więc dużym portem oraz ośrodkiem handlu solą i rybami. Co prawda ustępował wielkością i znaczeniem handlowym Wolinowi, ale miał nad nim tą niewątpliwą przewagę, że leżąc dalej na wschód nie był narażony na ciągłe napady Duńczyków. [8] Miejscowi rzemieślnicy wyspecjalizowali się w obróbce żelaza, poroża i bursztynu, którym handlowali z wikingami. Wieści o bogactwie grodu dotarły na Ostrów Lednicki. Wkrótcegród został zdobyty i obsadzony załogą. Stał się silnym ośrodkiem władzy Piastów na Pomorzu Zachodnim. Towarzyszyła temu (datowana na l. 80. X wieku) przebudowa grodu oraz zmiany w produkcji rzemieślniczej miasta[9]. Dużą rolę odegrało korzystne położenie Kołobrzegu. Przede wszystkim był to naturalny port morski przy ujściu rzeki Parsęty, położony w środkowej części ziem pomorskich, na szlaku łączącym Wolin z Gdańskiem. Bałtycka wyspa Bornholm, położona naprzeciw Kołobrzegu, ułatwiała etapową żeglugę i handel ze Skandynawią, a zwłaszcza z Birką - dużym ośrodkiem handlowym w Szwecji. Z drugiej, południowej strony w odległości 200 km leżał główny ośrodek młodego państwa - Poznań. Z Poznania do Kołobrzegu można było w owych czasach dostać się zarówno drogą lądową, jak i rzekami - Wartą, Notecią i Parsętą [8]
Wczesnośredniowieczny Kołobrzeg składał się z grodu właściwego, warownego podgrodzia, kilku osad otwartych oraz położonego przy ujściu Parsęty zespołu osad warzelniczych z gródkiem strażniczym[10].

Biskupstwo
Na zjeździe gnieźnieńskim w 1000 r. Bolesław I Chrobry wraz z cesarzem Ottonem III powołali arcybiskupstwo gnieźnieńskie, któremu podporządkowali biskupstwa w Krakowie iWrocławiu. Wtedy także powstało biskupstwo w Kołobrzegu, a dzięki niemieckiemu kronikarzowi Thietmarowi z Merseburga znamy imię pierwszego biskupa: "...arcybiskupowi Radzimowi, bratu męczennika, podlegać miał Reinbern, biskup kościoła Soli Kołobrzeskiej (łac. Salsae Cholbergiensis aecclesiae episcopus), krakowski Poppo i wrocławski Jan. Poza jego jurysdykcją pozostał tylko poznański Unger[11]. "Dlaczego na siedzibę biskupa Reinberna wybrano właśnie Kołobrzeg? Był to gród, położony przy ujściu Parsęty do Bałtyku, znany również później, w XII-XIII wieku, ze swych warzelni soli. Sądzę, że Thietmar dwukrotnie jeszcze używając określenia Salsa Cholbergiensis, przekazał nam pierwotną nazwę tej miejscowości, która brzmiałaby "Solec" lub "Sól koło brzegu". Później nazwa ta, podobnie jak w przypadku "Magnum Sal" koło Krakowa, dzisiejszej Wieliczki, uległa skróceniu..."[12]. Kołobrzeg stał się stolicą biskupstwa, tym samym został wyróżniony i usytuowany na równi z takimi grodami jak Kraków, Wrocław czy Poznań. "Chloberg"nie cieszył się długo tak wysoką pozycją. Być może sprawiła to nazbyt gorliwa działalność biskupa, który "niszczył i palił świątynie z posągami bożków i oczyścił morze zamieszkane przez złe duchy, wrzuciwszy w nie cztery kamienie pomazane świętymi olejami i skropiwszy je wodą święconą". Nawrót pogaństwa zmusił biskupa do ucieczki i opuszczenia diecezji, a Kołobrzeg stracił status stolicy biskupiej na rzecz położonego dalej na zachód Wolina a późnej Kamienia. Słowiański Cholberg odzyskał niezależność, którą cieszył się aż do czasów Bolesława III Krzywoustego. W 1103 r. umocnienia grodu okazały się zbyt potężne nie zdołano go opanować mimo zaskoczenia obrońców. Co nie udało się w 1103 r., zakończyło się sukcesem w 1107 lub 1108 r. Mieszkańcy w obawie o życie poddali się, a całe Pomorze Środkowe ponownie znalazło się w granicach państwa piastowskiego. Z dumą pisał wówczas o Kołobrzegu Gall Anonim, który uznał je za "miasto sławne".

Opr. A. Fularz na podst. Wikipedii
  1. Gall Anonim; Kronika polska; OSSOLINEUM, 2003
  2. Franciszek Lachowicz, Jerzy Olczak, Kazimierz Siuchniński, Osadnictwo wczesnośredniowieczne na pobrzeżu i pojezierzu wschodniopomorskim. Poznań 1977
  3. Lienau Otto, Die Bootsfunde von Danzig- Ohra aus der Wikingerzeit, Danzig 1934
  4. Jerzy Olczak i Kazimierz Siuchniński; Źródła archeologiczne do studiów nad wczesnośredniowiecznym osadnictwem grodowym na terenie województwa koszalińskiego, Poznań 1968, tom IV
  5.  „Pomorze Zachodnie w tysiącleciu” : praca zbiorowa /, pod red. Pawła Bartnika i Kazimierza Kozłowskiego ; Polskie Towarzystwo Historyczne. Oddział w Szczecinie, Kuratorium Oświaty w Szczecinie, Urząd Miejski w Szczecinie
  6.  Andrzej Buko: Archeologia Polski wczesnośredniowiecznej. Okrycia - hipotezy - interpretacje. Warszawa: Wydawnictwo "Trio", 2006, s. 92, 197. ISBN 978-83-7436-096-8.
  7.  Gall Anonim, Kronika Polska, "Ossolineum", 2003
  8. Józef Wójcicki, "Dzieje Polski nad Bałtykiem", Książka i Wiedza, Warszawa 1980
  9. Andrzej Buko: Archeologia Polski wczesnośredniowiecznej. Okrycia - hipotezy - interpretacje. Warszawa: Wydawnictwo "Trio", 2006, s. 197. ISBN 978-83-7436-096-8.
  10. Witold Hensel: Słowiańszczyzna wczesnośredniowieczna. Zarys kultury materialnej. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1987, s. 445. ISBN 83-01-05682-7.
  11.  Thietmar, Kronika biskupa merseburskiego Thietmara
  12.  Lech Leciejewicz, Z badań nad początkami osad miejskich nad Bałtykiem we wczesnym średniowieczu, (w:) Archeologia Polski, t. VIII, z.2, Wrocław 1963
  13.  Pogląd H. Łowmiańskiego; zob. G. Labuda, Siemomysł, ks. pomorski, s. 169. Za H. Łowmiańskim identyfikację tą przyjął E. Rymar, Rodowód książąt pomorskich, s. 77.
  14. E. Rymar, Rodowód książąt pomorskich, s. 72,79.
  15. J. Sochacki, Relacja roczników altajskich o księciu pomorskim Zemuzile, ss. 83–84.
  16. E. Rymar, Rodowód książąt pomorskich, s. 77.
  17.  H. Łowmiański, Początki Polski, T. 5, s. 416; E. Rymar, Rodowód książąt pomorskich, ss. 67-72.
  18.  Pogląd H. Łowmiańskiego; zob. G. Labuda, Siemomysł, ks. pomorski, s. 169. Za H. Łowmiańskim identyfikację tą przyjął E. Rymar, Rodowód książąt pomorskich, s. 77.
  19. E. Rymar, Rodowód książąt pomorskich, s. 72,79.
  20.  J. Sochacki, Relacja roczników altajskich o księciu pomorskim Zemuzile, ss. 83–84.
  21. E. Rymar, Rodowód książąt pomorskich, s. 77.
  22.         Salsa Cholbergiensis. Kolobrzeg w sredniowieczu. Leciejewicz, Lech [Publ.]. - Kolobrzeg (2000)
           
    Osadnictwo plemienne w dorzeczu Parsety we wczesnym sredniowieczu
    Losinski, Wladyslaw. • p. 13-22
           
    Obecnosc skandynawska na Pomorzu i slowianska w Skandynawii we wczesnym sredniowieczu
    Duczko, Wladyslaw. • p. 23-44
           
    Boleslaw Chrobry - osobowosc i polityka w opinii wspólczesnych i potomnych
    Strzelczyk, Jerzy. • p. 45-66
           
    Kaiser Otto III. und die Gründung der polnischen Kirche im Jahr 1000.
    Lübke, Christian. • p. 67-72
           
    Kolobrzeg - wczesne miasto na pomorskim wybrzezu Baltyku
    Leciejewicz, Lech. • p. 73-83
           
    Reinbern - Salsae Cholbergiensis ecclesiae episcopus.
    Rosik, Stanislaw. • p. 85-93
           
    Die Rolle der Salzgewinnung in der Wirtschaftsentwicklung der Ostseeslawen.
    Schich, Winfried. • p. 95-107

Komentarze

Popularne posty